Wat zijn "over-the-counter" derivaten?

Wat is het doel van een derivaat?

Naarmate de prijzen in de tijd schommelen, schommelt ook de waarde van een actief. De drie meest voorkomende "dingen" die kunnen schommelen met een ongunstig effect voor een bedrijf zijn valutarisico, renterisico en grondstofprijsrisico. Financiële derivaten houden rekening met dit begrip van schommeling in de tijd en worden gebruikt om prijzen vast te zetten en zo blootstelling aan prijsvolatiliteit te beperken. Ze maken deel uit van twee tegengestelde beleggingsstrategieën: hedging van risico's en speculatie. Speculatie, waarbij wordt geprobeerd winst te maken op beredeneerde schattingen van waar een bepaalde markt naartoe gaat, speelt een belangrijke rol door bij te dragen aan marktliquiditeit. Hedging daarentegen heeft tot doel de financiën van een bedrijf te beschermen tegen risico's waaraan zij kan worden blootgesteld. Een van de meest voorkomende toepassingen van derivaten is het afdekken van valutarisico's. Er zijn verschillende manieren om dit te doen.

Hedging is beleggen in een actief met de bedoeling potentiële verliezen te compenseren en risico's te beperken. Het doel is een risico in te dammen om de gevolgen ervan te beperken en te beheersen. Het houdt in dat derivaten worden gebruikt als een verzekeringspolis om de blootstelling aan risico's tot een minimum te beperken. Het betalen van een autoverzekering dekt bijvoorbeeld het risico af dat bij een auto-ongeval een grote som geld moet worden betaald. Hoewel het niet mogelijk is zich volledig te beschermen tegen de verschillende soorten valutarisico's is het wel mogelijk om de blootstelling aan deze schommelingen te beheren. Hedging heeft niet tot doel het risico van valutaschommelingen weg te nemen, maar helpt het over te dragen en te verminderen.

Derivaten kunnen op twee verschillende manieren worden verhandeld. Er zijn op de beurs verhandelde derivaten, of ETD's, met andere woorden, derivaten die worden verhandeld via gespecialiseerde beurzen met voor het publiek zichtbare koersen en er zijn derivaten die worden verhandeld zonder dat ze beursgenoteerd zijn. In dat geval worden ze over-the-counter derivaten of OTC-derivaten genoemd. Hoe werken OTC-derivaten? Het zijn onderhandse contracten die rechtstreeks tussen twee partijen worden verhandeld zonder tussenkomst van formele beurzen of het toezicht van een beursregulator. Er zijn vele soorten derivatencontracten, maar we zullen de vier meest voorkomende contracten toelichten.

• Termijncontracten en futures

Dit zijn twee soorten derivatencontracten binnen dezelfde categorie. Termijncontracten, of forwards, zijn voor de OTC-markt wat futurecontracten of futures zijn voor de ETD-markt. Met andere woorden, forwards worden niet verhandeld op een centrale beurs en futures wel. In beide gevallen zijn het contracten tussen twee partijen om een actief te kopen of te verkopen tegen een bepaalde prijs, op een vooraf bepaalde datum in de toekomst. Door gebruik te maken van forwards kunnen bedrijven een risico neutraliseren en de prijs van het onderliggend bepalen, die zij op een toekomstige datum zullen betalen.

• Opties

Opties worden over het algemeen verhandeld op zowel de OTC-markt als de ETD-markt. Zij geven het recht, maar niet de verplichting, om een financieel actief te kopen of te verkopen. Er zijn twee categorieën van opties: put en call. Putopties geven de houder het recht, maar niet de verplichting, om een actief tegen een bepaalde prijs te verkopen en callopties geven de houder het recht om een actief vóór een vastgestelde vervaldatum tegen een bepaalde prijs te kopen. Net als forwards stellen zij de houder in staat zich tegen koersschommelingen te beschermen, maar zij hebben als bijkomend voordeel dat zij de houder in staat stellen van gunstige prijsbewegingen te profiteren.

• Swaps

De meest voorkomende OTC-derivaten ten slotte zijn swaps. Zoals hun naam al doet vermoeden, gaan swaps gepaard met een ruil. Het gaat vaak om financiële instrumenten, zoals valuta's en rentevoeten, die een risico vormen vanwege hun variabele karakter. Swaps zijn overeenkomsten waarbij de ene partij ermee instemt om met een vastgestelde frequentie vaste betalingen te verrichten aan een andere partij die het risico op zich neemt om het actief met de variabele te betalen. De data en berekeningen van de ruil zijn vastgelegd in het contract. Valutaswaps en renteswaps zijn de twee meest voorkomende soorten swaps.

Voordelen van OTC

• OTC-derivaten zijn kmo-vriendelijk. Niet alle bedrijven voldoen aan de kapitaalvereisten die nodig zijn om op een beursplatform te worden geregistreerd en dankzij OTC-derivaten kunnen kleine en niet-beursgenoteerde bedrijven handel drijven.
• OTC-derivaten zijn flexibel. OTC-markten zijn vrij van de starre regels en voorschriften van een formele beurs. Aangezien ze niet onderworpen zijn aan strenge gestandaardiseerde normen zoals beursverhandelde derivaten, kunnen ze worden afgestemd op de specifieke behoeften en eisen van de partijen.
• OTC-derivaten zijn doorgaans vertrouwelijker. Aangezien er weinig informatievereisten zijn met betrekking tot prijsstelling en contractvoorwaarden, kan er meer geheimhouding bestaan over transacties met OTC-derivaten.

Deze voordelen waren bijzonder uitgesproken vóór 2008. Sindsdien zijn er regels opgelegd, met name op het gebied van vertrouwelijkheid. Elke medaille heeft echter twee kanten en hoewel OTC-derivaten een aantal voordelen bieden, zijn ze ook niet zonder enig nadeel.

Nadelen van OTC

Omdat OTC-markten van nature veel minder gereguleerd zijn dan beurzen, lopen partijen bij een contract verschillende soorten risico's die vóór de financiële recessie van 2008 bijzonder groot waren.

• OTC-derivaten houden een tegenpartijrisico in. Partijen kunnen weigeren de door hen gesloten overeenkomst na te komen en hun contractuele verplichting niet nakomen. Toen er minder regelgeving bestond, kon de lijdende partij zich tot niemand wenden en was de in gebreke blijvende partij niet onderworpen aan sancties.
• OTC-derivaten vertonen een liquiditeitsrisico. Ook bij gebrek aan toezicht en regelgeving kunnen OTC-derivaten het risico inhouden dat een bedrijf niet over voldoende middelen beschikt, noch in termen van kasstromen op korte termijn, hetzij van financiering op lange termijn, om tijdig aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. Meer in het algemeen kunnen OTC-derivaten tot systeemrisico's leiden.
• De OTC-derivatenmarkt is volatiel. Aangezien de waarden van de onderliggende activa snel kunnen schommelen, kunnen zij de partijen blootstellen aan aanzienlijke verliezen.

Gelet op de verschillende risico's die OTC-derivaten kunnen inhouden en de waarschijnlijkheid dat deze zich voordoen, werd het noodzakelijk om de markt te reguleren. De cijfers spreken voor zich: zonder regelgeving bereikte de OTC-markt eind 2008 een hoogtepunt van 35 biljoen USD.^[1] Structurele veranderingen hebben gezorgd voor transparantie en toezicht op de OTC-derivatenmarkt en de waarde ervan wordt sinds de invoering van de regelgeving geraamd op een meer redelijke 15,8 biljoen USD tegen eind 2020.^[2]

De regelgeving inzake OTC-derivaten

Om de structuur van de OTC-derivatenmarkt te verbeteren en mogelijke toekomstige risico's tegen te gaan, is het regelgevingslandschap van de markt sinds de financiële crisis van 2008 geëvolueerd. Wat de regelgeving in de Europese Unie betreft, is in 2012 de European Market Institution Regulation (EMIR) ingevoerd om een kader te scheppen voor de regulering van OTC-derivatenen de markt binnen de EU-lidstaten te stabiliseren. Het heeft tot doel gemeenschappelijke regels vast te stellen en introduceerde met name:

• clearingverplichtingen: EU-bedrijven die tegenpartij zijn bij bepaalde klassen van OTC-derivatencontracten die een bepaalde drempel overschrijden, moeten nu een centrale clearingpartij of centrale tegenpartij (CTP) in kennis stellen. Een centrale clearingpartij is een entiteit die zich tussen de twee tegenpartijen bij een transactie plaatst. Deze entiteiten moeten worden goedgekeurd door twee autoriteiten waaronder de ESMA (European Securities and Markets Authority). Bedrijven van buiten de EU zijn onder bepaalde voorwaarden ook aan clearingverplichtingen onderworpen, met name indien er sprake is van een impact op de EU-markten.
• rapportageverplichtingen: Alle in aanmerking komende OTC-derivaten moeten worden gerapporteerd aan erkende transactieregisters, (centrale datacenters) die de registers van derivatentransacties verzamelen en bijhouden. De rapporten moeten een overzicht bevatten van elke OTC-transactie en specifieke gestandaardiseerde informatie, waaronder een identificatiecode voor juridische entiteiten, een unieke transactie-identificatiecode en informatie over de handelscapaciteit van de tegenpartij.
• technieken ter beperking van risico's: OTC-derivatentransacties, en met name alle transacties die niet centraal worden gecleared, zijn onderworpen aan risicobeperkende maatregelen. Dergelijke maatregelen omvatten onder meer portefeuilleafstemming en -compressie (met andere woorden, ervoor zorgen dat beide partijen de voorwaarden op dezelfde manier interpreteren, en contracten vervangen door grotendeels vergelijkbare transacties met een lagere nominale waarde om het volume en de blootstelling te verminderen), de tijdige bevestiging van contracten en de invoering van een procedure voor geschillenbeslechting.

Door de invoering van centrale clearing en de implementatie van normen voor risicobeheer, beoogt de EMIR-regelgeving de systeemrisico's, de tegenpartij- en operationele risico's te verminderen en over het algemeen de transparantie op de OTC-derivatenmarkt te vergroten.

EMIR is de Europese versie van de Amerikaanse Dodd Frank Act die in 2010 als reactie op de recessie van 2008 tot wet werd verheven. De vraag is, hebben deze nieuwe regels en verordeningen de markt verbeterd?

OTC-derivaten vandaag de dag

Een van de lessen die we uit de COVID-19-pandemie hebben geleerd, is dat de hervormingen van de regelgeving die tien jaar geleden zijn doorgevoerd om de financiële markten veilig te stellen, vruchten hebben afgeworpen. Hoewel de pandemie de wereldeconomie ontwrichtte en de financiële markten wereldwijd bijna tot stilstand bracht, bleef de wereldhandel in derivaten vrijwel stabiel, ondanks enige aanvankelijke volatiliteit. De hervormingen van de regelgeving bevestigde dat de derivatenmarkt vandaag veiliger, veerkrachtiger en transparanter is dan in het verleden. Nu de nadelen van OTC-derivaten beter onder controle zijn, biedt de markt nog meer voordelen dan voorheen.

[1] https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/eb201608_article02.en.pdf

[2] https://www.isda.org/a/iSDgE/Key-Trends-in-the-Size-and-Composition-of-OTC-Derivatives-Markets-in-2H-of-2020.pdf